Ngày Tết Nguyên Đán, mâm ngũ quả là một phần không thể thiếu trong mỗi gia đình Việt Nam, biểu trưng cho sự sung túc, no đủ và may mắn trong năm mới. Mâm ngũ quả không chỉ là món ăn truyền thống, mà còn chứa đựng những ý nghĩa sâu sắc về văn hóa, tín ngưỡng của người dân Việt Nam. Vậy mâm ngũ quả ngày Tết thường có những gì và ý nghĩa của chúng là gì?
1. Mâm ngũ quả và ý nghĩa sâu sắc của nó
Mâm ngũ quả gồm 5 loại quả, mỗi loại quả thường mang một ý nghĩa khác nhau, thể hiện những mong ước tốt đẹp cho năm mới. Tùy vào từng vùng miền, các loại quả có thể thay đổi, nhưng nhìn chung, mâm ngũ quả luôn có 5 loại quả chính, với sự kết hợp của các loại quả ngọt, chua, và đắng, tượng trưng cho sự hài hòa của thiên nhiên, đất trời và sự sống.
Mâm ngũ quả không chỉ là sự kết hợp của những loại quả ngon mắt mà còn mang trong mình những ý nghĩa sâu sắc, phản ánh tâm linh và ước vọng của con người Việt trong năm mới.
- Sự đầy đủ, thịnh vượng: Tất cả các loại quả trong mâm ngũ quả đều mang ý nghĩa cầu mong sự thịnh vượng, phát tài phát lộc, giúp gia đình có một năm mới an khang, hạnh phúc.
- Mong muốn sự bình an: Các loại quả như táo, bưởi, quất… đều mang ý nghĩa cầu cho một năm mới bình an, mọi việc suôn sẻ, không gặp phải trở ngại hay khó khăn.
- Sự kết nối giữa con người và đất trời: Việc bày biện mâm ngũ quả trong ngày Tết cũng là một cách thể hiện lòng biết ơn với đất trời, tổ tiên, mong muốn cầu nguyện cho mọi người trong gia đình có một năm mới thuận lợi, hạnh phúc.
2. Nguồn gốc của mâm ngũ quả
Mâm ngũ quả, một phần không thể thiếu trong mỗi gia đình Việt Nam vào dịp Tết Nguyên Đán, không chỉ là một nét văn hóa đặc sắc mà còn chứa đựng những giá trị tâm linh sâu sắc. Theo các chuyên gia, mâm ngũ quả có nguồn gốc từ lễ Vu Lan trong đạo Phật, và hình ảnh “trái cây 5 màu” xuất hiện trong kinh Vu Lan Bồn (Ullambana Sutra). Trong quan niệm Phật giáo, những “trái cây 5 màu” là biểu tượng của năm căn thiện: tín căn (lòng tin), tấn căn (ý chí kiên cường), niệm căn (ghi nhớ), định căn (tâm không loạn) và huệ căn (sự sáng suốt).
PGS.TS Nguyễn Huy Thiệu, nguyên Phó Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học Việt Nam, cho biết, mâm ngũ quả với năm loại quả tượng trưng cho ngũ hành, ứng với sinh mệnh con người. Theo lý thuyết ngũ hành, số 5 là số lẻ, thuộc dương, biểu trưng cho sự sinh sôi, nảy nở và phát triển. Do đó, số 5 trong mâm ngũ quả không chỉ mang ý nghĩa về mặt phong thủy mà còn thể hiện mong muốn sự phát triển, thịnh vượng trong cuộc sống.
=> Xem thêm: Các món ăn đặc trưng ngày tết tại miền Nam và ý nghĩa của chúng
Ngoài ra, đối với người Việt, mâm ngũ quả còn mang trong mình biểu tượng của “ngũ phúc lâm môn”, với 5 phúc lành được mong cầu cho gia đình. Cụ thể, đó là:
- Phú quý – Sung túc, giàu có, sang trọng.
- Trường thọ – Sống lâu, sống thọ.
- Khang ninh – Khỏe mạnh, an lành, yên vui.
- Hảo đức – Phẩm hạnh tốt đẹp, nhân từ, lương thiện.
- Thiện chung – May mắn, tránh được tai họa, đau đớn hay khổ sở.
3. Mâm ngũ quả tại các vùng miền
3.1. Mâm ngũ quả của miền Bắc
Mâm ngũ quả ngày Tết ở miền Bắc không chỉ là một phần không thể thiếu trong lễ cúng Tổ tiên mà còn là những biểu tượng phong thủy mang đậm ý nghĩa cầu chúc cho năm mới an lành, thịnh vượng và đầy đủ. Mỗi loại quả trong mâm ngũ quả đều mang một thông điệp riêng, thể hiện ước vọng về sự sung túc, may mắn và sự phát đạt.
Chuối xanh: Là một trong những loại quả không thể thiếu trong mâm ngũ quả miền Bắc, chuối xanh tượng trưng cho hành Mộc trong ngũ hành. Nải chuối với nhiều quả nhỏ xếp sát nhau, tạo thành hình dáng giống như bàn tay ngửa lên, mang ý nghĩa che chở và bao bọc. Theo quan niệm phong thủy, chuối xanh không chỉ tượng trưng cho sự đoàn tụ, sum vầy mà còn là biểu tượng của sự bảo vệ, che chở cho gia đình. Nải chuối thường được đặt ở cuối mâm ngũ quả, làm điểm tựa vững chắc nâng đỡ các loại quả khác.
Bưởi: Trái bưởi căng tròn, với vỏ vàng óng ánh, là biểu tượng của sự viên mãn, tròn đầy. Trong mâm ngũ quả, bưởi tượng trưng cho một năm mới sức khỏe dồi dào, công việc thuận lợi và mọi sự hanh thông. Đặt quả bưởi trên mâm ngũ quả, gia chủ như gửi gắm những mong ước về một cuộc sống viên mãn, đầy đủ, không thiếu thốn.
Phật thủ: Đây là loại quả có hình dáng độc đáo, với những cánh múi chụm lên như ngón tay, tựa như bàn tay Phật mở rộng bao bọc, chở che. Quả Phật thủ không chỉ mang ý nghĩa về sự may mắn, tài lộc mà còn tượng trưng cho sự bảo vệ, bình an cho gia đình. Chính vì vậy, quả Phật thủ là một lựa chọn phổ biến để bày trong mâm ngũ quả dịp Tết.
Cam, quýt, quất: Những quả có vỏ vàng tươi này luôn là biểu tượng của sự thành đạt, thăng tiến trong sự nghiệp và cuộc sống. Cam, quýt, quất trong mâm ngũ quả không chỉ mang đến một màu sắc rực rỡ, mà còn là lời chúc cho một năm mới đầy may mắn, thành công, phú quý và sự nghiệp phát triển.
Lê: Với vị ngọt thanh mát, quả lê trong mâm ngũ quả biểu tượng cho sự suôn sẻ, thuận lợi trong mọi việc. Người xưa tin rằng, quả lê có thể giúp gia đình đón nhận một năm mới không gặp khó khăn, trắc trở, mà mọi điều đều được thực hiện trơn tru, dễ dàng.
Lựu: Quả lựu với nhiều hạt nhỏ xinh xắn tượng trưng cho sự sinh sôi, nảy nở, đặc biệt là con cái. Lựu trong mâm ngũ quả mang thông điệp về một năm mới đầy đủ con cháu, hạnh phúc viên mãn và gia đình đông đúc, con đàn cháu đống.
=> Xem thêm:
3.2. Mâm ngũ quả của miền Trung
Mâm ngũ quả trong dịp Tết Nguyên Đán ở miền Trung không chỉ là một món ăn truyền thống mà còn là những biểu tượng phong thủy đầy ý nghĩa, thể hiện những mong ước về sự an khang, thịnh vượng và hạnh phúc trong năm mới. Mỗi loại quả được chọn lựa kỹ càng, mang trong mình những lời cầu chúc sâu sắc cho gia đình và người thân.
Phật thủ: Quả Phật thủ là một trong những loại quả đặc biệt trong mâm ngũ quả miền Trung, với hình dáng giống như bàn tay Phật. Theo quan niệm của người dân miền Trung, việc chưng quả Phật thủ trong mâm ngũ quả sẽ giúp gia đình nhận được sự che chở, bảo vệ và phúc lành từ Phật. Đây là biểu tượng của sự bình an, may mắn và sự bảo vệ cho gia đình trong suốt năm mới.
Lựu: Với hình dáng bên ngoài đỏ mọng và bên trong chứa nhiều hạt, quả lựu mang ý nghĩa về sự sinh sôi nảy nở, tượng trưng cho con cái đầy đàn, cháu con đông đúc. Người miền Trung thường chưng quả lựu với hy vọng gia đình sẽ luôn đầy đủ, thịnh vượng, con đàn cháu đống, cuộc sống viên mãn trong năm mới.
Sung: Quả sung trong mâm ngũ quả miền Trung là biểu tượng của sự sung túc về tiền bạc và sức khỏe. Với hình dáng tròn đầy, quả sung tượng trưng cho sự no đủ, phú quý, giúp gia đình có một năm mới tài lộc dồi dào, sức khỏe vững vàng.
Lê: Quả lê với vị ngọt thanh và dễ chịu mang đến thông điệp về sự suôn sẻ, thuận lợi trong mọi công việc. Người miền Trung tin rằng, quả lê trong mâm ngũ quả sẽ mang lại sự dễ dàng, thuận buồm xuôi gió trong cả cuộc sống và công việc, giúp gia đình đón nhận một năm mới thành công và không gặp phải khó khăn, trắc trở.
Thanh long: Quả thanh long, với màu sắc rực rỡ và hình dáng độc đáo, là biểu tượng của sự thăng tiến, phát đạt trong công việc và cuộc sống. Tên gọi “thanh long” – thanh là mây, long là rồng, tượng trưng cho sự hội tụ của mây và rồng, biểu thị cho sự thịnh vượng, sự nghiệp phát đạt và thành công trong năm mới.
Táo: Quả táo, với màu đỏ tươi rực rỡ, không chỉ làm đẹp cho mâm ngũ quả mà còn mang ý nghĩa về sự may mắn, phú quý. Màu đỏ của quả táo tượng trưng cho tài lộc, sự thịnh vượng và những điều tốt lành sẽ đến với gia đình trong năm mới.
=> Xem thêm: Những món ăn ngày tết không thể thiếu trong mâm cỗ truyền thống
3.3. Mâm ngũ quả của miền Nam
Mâm ngũ quả ngày Tết là một phần không thể thiếu trong các gia đình miền Nam, mỗi loại quả không chỉ mang lại hương vị đặc trưng mà còn ẩn chứa những mong ước, lời chúc tốt đẹp cho năm mới. Từng loại quả được chọn lựa kỹ lưỡng, mang theo những ý nghĩa sâu sắc về sức khỏe, thịnh vượng và sự an lành.
Mãng cầu gai (Mãng cầu Xiêm) là loại quả đầu tiên được người dân miền Nam chọn để bày trong mâm ngũ quả, với mong muốn cầu chúc những điều tốt lành, bình an và thịnh vượng. Quả mãng cầu gai có lớp gai nở căng, da xanh bóng, tượng trưng cho sự sung túc và đủ đầy. Người dân hy vọng rằng, với sự hiện diện của quả mãng cầu trong mâm ngũ quả, gia đình sẽ đón nhận tài lộc, công việc làm ăn suôn sẻ trong năm mới.
Xoài – hay còn gọi là “xài” theo cách phát âm miền Nam, cũng là một trong những quả phổ biến trong mâm ngũ quả ngày Tết. Từ “xài” gợi lên hình ảnh của sự dư dả, mong muốn có được của cải để tiêu xài đầy đủ, không thiếu thốn. Ẩn sau đó là mong ước một cuộc sống đủ đầy, không lo nghĩ về tiền bạc, một năm sống dư giả và viên mãn.
Đu đủ mang một thông điệp giản dị nhưng sâu sắc. Chỉ cần nghe tên gọi “đu đủ”, người ta đã nghĩ ngay đến một cuộc sống đầy đủ, không thiếu thốn. Quả đu đủ không chỉ thể hiện mong muốn về sự sung túc về mặt vật chất, mà còn là ước vọng về một cuộc sống tinh thần ấm áp, viên mãn, với gia đình hạnh phúc và hòa thuận.
Sung là một loại quả mang theo hy vọng về sự sung túc, ấm no trong năm mới. Quả sung tròn đẹp, mọc chặt với nhau, thể hiện sự gắn kết, đoàn kết trong gia đình. Những quả sung này còn tượng trưng cho sự thịnh vượng, an lành và sự đủ đầy, không chỉ về vật chất mà còn về tình cảm và tinh thần trong gia đình.
Dừa là loại quả gắn liền với phong tục của người miền Nam. Từ “vừa” trong tiếng Việt, khi được phát âm theo cách miền Nam thành “dừa”, đã trở thành biểu tượng cho sự sung túc, no đủ, không thiếu thốn. Quả dừa trong mâm ngũ quả ngày Tết mang ước vọng một năm mới viên mãn, cuộc sống đầy đủ, không lo âu về tiền bạc hay khó khăn.
=> Xem thêm: Sự khác biệt trong văn hóa ẩm thực của mâm cỗ tết 3 miền
4. Những điều kiêng kỵ khi trang trí mâm ngũ quả ngày Tết
Mâm ngũ quả không chỉ là một phần quan trọng trong lễ cúng Tết, mà còn mang những ý nghĩa phong thủy sâu sắc. Tuy nhiên, để mâm ngũ quả phát huy tối đa ý nghĩa và mang lại may mắn cho gia đình trong năm mới, người dân cần chú ý một số điểm quan trọng khi chuẩn bị.
- Theo truyền thống, người miền Nam thường kiêng cúng một số loại quả như táo, lê, chuối trong mâm ngũ quả. Điều này xuất phát từ quan niệm rằng những loại quả này có thể mang lại điềm xấu, ảnh hưởng không tốt đến công danh và sự nghiệp của gia chủ trong năm mới. Do đó, việc lựa chọn quả cúng cũng cần phải cẩn trọng, tránh những loại quả mang ý nghĩa không phù hợp.
- Một lưu ý quan trọng khác là không nên chọn những quả quá chín, vì chúng dễ dàng hư hỏng trong quá trình trưng bày. Theo quan niệm dân gian, quả chín quá dễ dẫn đến điềm xui xẻo, không mang lại sự thịnh vượng và may mắn cho gia đình trong năm mới.
- Để mâm ngũ quả tươi mới và đầy đủ ý nghĩa, gia chủ cần chuẩn bị mâm ngũ quả từ trước đêm 30 Tết, trước khi đón giao thừa. Đây là thời điểm thích hợp để các loại quả được bày biện đẹp mắt, tươi tắn, thể hiện lòng thành kính và cầu mong một năm mới an lành, thịnh vượng.
- Cuối cùng, cần lưu ý tuyệt đối không sử dụng trái cây giả trong mâm ngũ quả. Việc sử dụng quả giả không chỉ làm mất đi sự tươi mới, sinh động của mâm ngũ quả, mà còn không mang lại may mắn, tài lộc cho gia đình trong năm mới.
Mặc dù mâm ngũ quả của ba miền Bắc, Trung, Nam có sự khác biệt về các loại quả, nhưng tất cả đều chung một mục đích: cầu mong một năm mới an lành, phát tài phát lộc và đầy đủ, sung túc. Mỗi miền đều có nét riêng, nhưng tất cả đều thể hiện tình yêu thương, lòng hiếu khách và sự kính trọng đối với tổ tiên, với đất trời.
Theo dõi Vivutrends để cập nhật những kinh nghiệm du lịch hấp dẫn bạn nhé!
