Tết Nguyên Đán, dịp lễ quan trọng nhất trong năm của người Việt, không chỉ là thời điểm sum vầy, quây quần của gia đình mà còn là dịp để thể hiện lòng kính trọng đối với tổ tiên và cầu mong những điều tốt đẹp cho năm mới. Một phần không thể thiếu trong không khí Tết là mâm cỗ truyền thống, nơi quy tụ những món ăn mang đậm ý nghĩa văn hóa và tâm linh. Dưới đây là những món ăn đặc trưng, không thể thiếu trong mâm cỗ Tết của người Việt.
1. Ý nghĩa món ăn của ngày tết cổ truyền
Mâm cỗ Tết của người Việt không chỉ là một bữa ăn truyền thống với những món ngon, mà còn là nơi lưu giữ những giá trị văn hóa, phong tục tập quán và tinh thần đoàn kết dân tộc. Đặc biệt, trong không gian của ngày Tết, mâm cỗ không chỉ đơn thuần là sự kết hợp của các món ăn mà còn mang đậm ý nghĩa tâm linh, thể hiện lòng biết ơn đối với tổ tiên, đất trời, và hy vọng về một năm mới an lành, thịnh vượng.
Một trong những món ăn không thể thiếu trong mâm cỗ Tết là bánh chưng và bánh tét. Những chiếc bánh vuông vức, gói trong lá dong xanh tươi không chỉ là biểu tượng của Tết đến xuân về mà còn mang đậm giá trị văn hóa truyền thống của người Việt. Gắn liền với sự tích Lang Liêu và sự hiếu thảo của ông đối với vua Hùng, bánh chưng trở thành món ăn thể hiện lòng thành kính của con cháu dâng lên tổ tiên, cũng như sự biết ơn đối với đất trời. Hình dáng vuông vắn của bánh tượng trưng cho đất, còn nhân bánh với gạo nếp, đỗ xanh, thịt lợn là những gì tinh túy nhất mà đất mẹ ban tặng, khắc họa niềm mong ước về một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.
Tùy theo từng vùng miền, mâm cỗ Tết sẽ có những món ăn đặc trưng riêng biệt. Mỗi món ăn không chỉ ngon miệng mà còn mang theo những thông điệp về hy vọng và may mắn cho một năm mới. Những món ăn này không chỉ cầu chúc sự thịnh vượng, tài lộc, mà còn gửi gắm mong ước về sự bình an, gia đình đoàn viên, và những nỗi lo của năm cũ sẽ nhanh chóng qua đi.
Mâm cỗ Tết của người Việt chính là sự giao thoa giữa ẩm thực và tâm linh, là hình ảnh sinh động của một nền văn hóa đa dạng, gắn kết những giá trị truyền thống trong lòng mỗi người dân. Dù mỗi món ăn có sự khác biệt về cách chế biến và hương vị, nhưng tất cả đều hướng đến một mục tiêu chung: mang lại những điều tốt đẹp và hạnh phúc cho gia đình, cộng đồng và đất nước trong năm mới.
1. Miền Bắc
1.1. Bánh chưng
Bánh chưng, với hình vuông tượng trưng cho sự vuông vắn, an lành của đất, luôn hiện diện trong mâm cỗ Tết của người miền Bắc. Được làm từ những nguyên liệu quen thuộc như gạo nếp, thịt lợn, đậu xanh, bánh chưng không chỉ là món ăn đặc sắc mà còn mang đậm ý nghĩa văn hóa sâu sắc. Những nguyên liệu này, kết tinh từ nền nông nghiệp lúa nước của dân tộc, thể hiện ước vọng về một cuộc sống sung túc và đầy đủ.
Với ý nghĩa cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu và vạn vật sinh sôi, bánh chưng trở thành món ăn không thể thiếu trong mỗi dịp Tết. Không chỉ là món ăn truyền thống, hoạt động gói bánh chưng ở mỗi gia đình miền Bắc cũng là một phần không thể thiếu trong nét đẹp văn hóa, thể hiện sự đoàn kết và lòng thành kính với tổ tiên.
1.2. Thịt đông
Thịt nấu đông là món ăn không thể thiếu trong mâm cỗ Tết, đặc biệt là khi tiếp đãi khách quý. Với hương vị ngọt mềm, màu sắc trong veo bắt mắt, món ăn này không chỉ mang lại sự hài hòa về mặt thẩm mỹ mà còn đầy đủ hương vị, từ gia vị hòa quyện cho đến độ mềm mại của thịt.
Khi thưởng thức thịt nấu đông, không thể thiếu sự kết hợp với cơm nóng. Đây là một sự kết hợp hoàn hảo, khiến bữa cơm Tết trở nên ấm cúng và đầy đặn hơn. Món ăn này không chỉ thể hiện sự tinh tế trong ẩm thực mà còn góp phần tạo nên không khí sum vầy, đoàn viên trong những ngày đầu năm.
1.3. Nem rán
Nem rán là món ăn quen thuộc và yêu thích của trẻ em miền Bắc trong những dịp lễ Tết. Với hương vị giòn tan, đậm đà, món ăn này không chỉ góp phần làm phong phú thêm mâm cỗ mà còn làm bữa ăn ngày Tết thêm trọn vẹn và ấm cúng.
Nguyên liệu để làm nem rán rất đơn giản: thịt heo băm nhỏ, mộc nhĩ, và các gia vị quen thuộc. Tuy nhiên, chính sự kết hợp hoàn hảo giữa các nguyên liệu này tạo nên món nem rán thơm ngon, hấp dẫn. Với lớp vỏ vàng óng, giòn tan và hương vị đậm đà, nem rán luôn là món ăn không thể thiếu, khiến cho những buổi quây quần ngày Tết thêm phần ấm áp và gắn kết.
1.4. Dưa hành
Dưa hành, món ăn dân dã và giản dị, luôn xuất hiện trong mâm cỗ Tết của người Việt. Được chế biến từ hành củ qua phương pháp lên men vi sinh, dưa hành mang đến vị chua, cay nhẹ, rất dễ ăn và thích hợp để kết hợp với các món ăn chính như bánh chưng, thịt đông, giò chả.
Món ăn này không chỉ có hương vị đặc trưng mà còn là “vị cứu tinh” giúp chống ngán hiệu quả trong những bữa ăn ngày Tết. Chính vì vậy, dưa hành đã trở thành món ăn không thể thiếu trong các gia đình, đặc biệt là trong dịp Tết Nguyên Đán của người miền Bắc.
1.5. Gà luộc
Thịt gà luộc từ lâu đã trở thành món ăn không thể thiếu trong mâm cỗ ngày Tết của người Việt, được ưa chuộng khắp mọi miền. Dù là món ăn giản dị, nhưng hương vị thơm ngon, thanh mát của thịt gà lại mang đến sự trọn vẹn cho bữa cỗ đầu năm. Một miếng gà luộc trắng ngần, ăn kèm với giò hoặc bánh chưng là đủ để tạo nên một mâm cỗ hoàn hảo, đầy đủ ý nghĩa.
Món ăn này không chỉ đơn thuần là một phần trong bữa tiệc Tết, mà còn mang đậm ý nghĩa tượng trưng cho sự khởi đầu thuận lợi và những điều tốt lành sẽ đến trong năm mới.
1.6. Xôi gấc
Theo truyền thống lâu đời của người Việt, màu đỏ luôn được coi là biểu tượng của may mắn và tài lộc. Chính vì vậy, mỗi dịp Tết đến xuân về, sắc đỏ tràn ngập khắp nơi, từ trang trí nhà cửa cho đến những món ăn truyền thống. Đặc biệt, xôi gấc là một món không thể thiếu trong mâm cỗ ngày Tết.
Với màu đỏ rực rỡ và hương vị dẻo thơm, ngọt dịu, xôi gấc không chỉ là món ăn tinh tế, mà còn mang ý nghĩa sâu sắc trong tín ngưỡng dân gian. Được chuẩn bị tỉ mỉ, xôi gấc không chỉ tạo nên sự hài hòa, thuận lợi cho năm mới mà còn thể hiện lòng thành kính, tôn vinh tổ tiên trong ngày Tết cổ truyền của dân tộc.
2. Miền Trung và miền Nam
2.1. Bánh tét
Bánh Tét là một món ăn đặc trưng không thể thiếu trong mâm cỗ Tết của người dân miền Trung. Khác với bánh chưng của miền Bắc, bánh Tét được gói thành hình trụ dài, thay vì hình vuông. Cùng với nguyên liệu chính là gạo nếp, thịt lợn và đậu xanh, bánh Tét được bao bọc trong lớp lá chuối xanh tươi, tạo nên hình dáng đặc biệt và mùi hương thơm ngon.
Trong những ngày Tết, mỗi gia đình miền Trung đều dâng cặp bánh Tét lên bàn thờ tổ tiên, thể hiện lòng kính trọng và biết ơn đối với các thế hệ đi trước. Sau khi được luộc chín, bánh Tét có màu xanh thẫm, mùi thơm của nếp cái và đậu xanh hòa quyện, mang đến một hương vị khó quên. Không chỉ là món ăn ngon, bánh Tét còn mang ý nghĩa sâu sắc về sự hội tụ tinh hoa của đất trời, là món ăn thể hiện sự gắn kết của gia đình và sự mong ước về một năm mới an lành, thịnh vượng.
=> Xem thêm: Mâm cỗ tết cổ truyền của người Hà Nội – Tinh hoa ẩm thực đất kinh kỳ
2.2. Thịt kho hột vịt
Khi nói đến mâm cỗ ngày Tết của người miền Nam, món ăn đầu tiên không thể không nhắc đến chính là thịt kho tàu. Hình ảnh một nồi thịt kho tàu do bà hay mẹ chuẩn bị, dành riêng cho những ngày Tết, đã trở nên quá đỗi quen thuộc với nhiều gia đình. Thịt kho tàu là món ăn đặc trưng của miền Nam, nổi bật với sự kết hợp hoàn hảo giữa vị ngọt thanh của nước dừa, béo ngậy của trứng, và miếng thịt ba rọi mềm mịn, vừa đủ chín.
Không chỉ là một món ăn ngon, thịt kho tàu còn mang ý nghĩa sâu sắc trong văn hóa người Nam Bộ. Món ăn này tượng trưng cho sự hòa thuận trong gia đình và biểu tượng của sự giàu sang, phú quý. Thịt kho tàu còn có thể được gọi bằng nhiều tên khác nhau như thịt kho trứng, thịt kho riệu hay thịt kho nước dừa, nhưng dù ở bất kỳ cách gọi nào, món ăn này vẫn giữ nguyên được giá trị tinh thần và hương vị đậm đà trong mỗi dịp Tết đến xuân về.
2.3. Củ kiệu tôm khô
Bánh chưng, bánh tét là những món ăn không thể thiếu trong mâm cỗ Tết, vậy làm sao thiếu được món củ kiệu ăn kèm? Đây là món ăn dân dã, quen thuộc nhưng lại mang đến cảm giác thân thương, khiến mỗi người chỉ cần nhìn thấy là có thể cảm nhận ngay mùa xuân đang đến gần.
Với mùi thơm đặc trưng và vị giòn giòn, chua ngọt của củ kiệu, món ăn này dễ dàng làm say lòng bất kỳ ai. Mỗi dịp Tết, việc chuẩn bị một hũ củ kiệu thơm ngon để gia đình cùng thưởng thức đã trở thành thói quen không thể thiếu. Đặc biệt, củ kiệu có thể bảo quản lâu dài, vì vậy hãy chuẩn bị ngay cho mâm cỗ Tết thêm phần trọn vẹn và hấp dẫn.
2.4. Lạp xưởng
Theo quan niệm dân gian, màu đỏ luôn gắn liền với sự may mắn và tài lộc. Chính vì vậy, lạp xưởng tươi – với màu đỏ đặc trưng – luôn là món ăn được yêu thích trong ngày Tết. Được chế biến từ thịt heo, lạp xưởng sau khi hoàn tất sẽ được phơi khô, trở thành món ăn lý tưởng để nhâm nhi trong những ngày Tết. Đây là món ăn không thể thiếu trong tủ lạnh của các gia đình miền Nam vào dịp xuân về, vừa ngon miệng lại mang đậm ý nghĩa về sự may mắn và sung túc cho năm mới.
2.5. Canh khổ qua nhồi thịt
Món canh khổ qua nhồi thịt là một trong những món ăn đặc trưng không thể thiếu trong mâm cỗ Tết của người miền Nam. Món ăn này không chỉ có hương vị thanh mát, mà còn mang ý nghĩa sâu sắc trong văn hóa Tết của người dân nơi đây. Theo truyền thống, canh khổ qua nhồi thịt tượng trưng cho mong muốn cái “khổ” của năm cũ sẽ nhanh chóng “qua” đi, nhường chỗ cho một năm mới suôn sẻ và hạnh phúc.
Bên cạnh đó, trong những ngày Tết, khi các món ăn thường xuyên chứa nhiều dầu mỡ, canh khổ qua nhồi thịt trở thành món ăn lý tưởng giúp giải ngán, làm dịu vị giác. Món canh này được chế biến đơn giản nhưng tinh tế: quả khổ qua nguyên trái được làm sạch, bỏ ruột và nhồi nhân thịt heo xay nhuyễn. Để tăng thêm sự hấp dẫn, nhân thịt có thể được trộn thêm chả cá, nấm mèo thái sợi và hành lá, tạo nên hương vị đặc trưng và phong phú cho món canh Tết này.
2.6. Bánh thuẫn
Từ lâu, bánh thuẫn đã trở thành một phần không thể thiếu trong mâm cỗ ngày Tết, là món ăn gắn liền với truyền thống mà không gia đình nào thiếu sót. Mặc dù hiện nay có nhiều loại bánh ngon và đẹp mắt hơn, nhưng không gì có thể thay thế được hương vị ngọt ngào, thơm xốp đặc trưng của bánh thuẫn trong lòng mỗi người dân Việt. Món bánh này vẫn giữ vững vị trí quan trọng trong tiềm thức, là biểu tượng của sự tôn vinh giá trị văn hóa ẩm thực truyền thống trong những ngày xuân.
2.7. Bò kho mật mía
Bắp bò kho mật mía là món ăn không thể thiếu trong mâm cỗ Tết của người miền Trung, đặc biệt là các gia đình xứ Nghệ. Đặc trưng của món ăn này là sự kết hợp hoàn hảo giữa mật mía thơm ngọt và các gia vị đặc trưng, tạo nên một hương vị đậm đà khó quên. Mật mía không chỉ là gia vị làm tăng thêm vị ngọt tự nhiên cho món ăn mà còn là chất bảo quản tự nhiên, giúp bắp bò kho có thể bảo quản lâu trong những ngày Tết.
Món bắp bò kho này nổi bật với sự kết hợp của vị ngọt, cay xé lưỡi và mùi thơm của các gia vị rừng như sả, ớt, gừng, tiêu, hồi, quế, thảo quả và đinh hương. Mỗi gia đình lại có một công thức riêng, nhưng không thể thiếu mật mía, mắm ngon cùng ớt và gừng. Đó là những nguyên liệu tạo nên sự khác biệt cho từng món ăn, vừa đậm đà, vừa thể hiện sự khéo léo trong cách chế biến.
Trong không khí Tết Nguyên Đán, những món ăn truyền thống không chỉ là phần không thể thiếu trong mâm cỗ mà còn mang trong mình những giá trị văn hóa, tinh thần sâu sắc. Mỗi món ăn đều tượng trưng cho những ước mong tốt đẹp, thể hiện sự tôn kính với tổ tiên và sự đoàn kết gia đình. Bên cạnh đó, nó còn góp phần gìn giữ và phát huy những nét đẹp văn hóa dân tộc, mang lại một cái Tết trọn vẹn và ý nghĩa.
