Nằm sâu trong lòng đất Bắc, Chùa Bổ Đà là một trong những ngôi chùa nổi tiếng, không chỉ bởi vẻ đẹp kiến trúc cổ kính mà còn bởi những câu chuyện huyền thoại và tín ngưỡng dân gian gắn liền với ngôi chùa này. Được xây dựng vào thời Lý, Chùa Bổ Đà là biểu tượng của sự giao thoa giữa tín ngưỡng Phật giáo và các yếu tố văn hóa, phong tục của người dân địa phương.
1. Quần thể di tích chùa Bổ Đà
Chùa Bổ Đà, hay còn gọi là chùa Bổ, chùa Tam Giáo, chùa Tứ Ân, và Bổ Đà Sơn Quán Âm Tự, tọa lạc ở phía bắc chân núi Phượng Hoàng, thuộc thôn Thượng Lát, xã Tiên Sơn, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang. Nổi bật giữa không gian thiên nhiên hùng vĩ, ngôi chùa này không chỉ nổi tiếng bởi sự cổ kính, mà còn bởi vẻ đẹp linh thiêng, là một trong những điểm đến thu hút du khách và tín đồ Phật giáo ở vùng Kinh Bắc.
Với vị trí phong thủy đắc địa, tựa lưng vào núi, mặt nhìn ra sông, và được bao quanh bởi những cánh rừng thông bạt ngàn, chùa Bổ Đà mang trong mình một nét uy linh, thoát tục hiếm có. Khung cảnh yên bình, tĩnh lặng của ngôi chùa như hòa quyện với thiên nhiên, tạo nên không gian thanh thoát, giúp mỗi người đến đây cảm nhận sự bình an trong tâm hồn.
Theo các tài liệu lịch sử, chùa Bổ Đà có từ thời Lý (thế kỷ XI), và trải qua nhiều lần trùng tu, tôn tạo vào thời kỳ nhà Lê Trung Hưng (thế kỷ XVIII) và nhà Nguyễn (thế kỷ XIX). Qua mỗi thời kỳ, ngôi chùa không chỉ giữ gìn những giá trị văn hóa, lịch sử quý báu mà còn trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người dân địa phương.
=> Xem thêm: Khám phá lễ hội đền Hùng
2. Khám phá chùa Bổ Đà
2.1. Chùa Cao
Chùa Cao, ngôi chùa cổ nhất trong quần thể di tích Chùa Bổ Đà, là điểm khởi nguồn của toàn bộ quần thể di tích này. Với vị trí đặc biệt, Chùa Cao không chỉ là một công trình kiến trúc mang đậm dấu ấn lịch sử mà còn gắn liền với những truyền thuyết tâm linh lâu đời. Chùa có kiến trúc hình chữ nhật dọc, hai bên cửa chùa khắc hai câu đối: “Sơn trấn tĩnh” (Núi giữ yên tĩnh) và “Nhạc giáng Thần” (Nhạc linh thiêng hạ xuống). Bên trong chùa, tượng Quán Thế Âm Bồ Tát được thờ phụng trang nghiêm, tôn vinh đức hạnh của vị Bồ Tát từ bi.
Truyền thuyết về Chùa Cao kể lại rằng, thuở xưa có một người tiều phu hiền lành, mặc dù đã lớn tuổi nhưng vẫn chưa có con. Một lần, khi lên núi Bổ Đà đốn củi, ông đã gặp và được Quán Thế Âm Bồ Tát ban cho 32 đồng xu. Trong lòng cảm kích, người tiều phu đã phát nguyện rằng, nếu sau này sinh được con trai, ông sẽ xây dựng một ngôi chùa để thờ phụng Quan Âm. Quả thật, không lâu sau, ông đã sinh được con trai như nguyện. Lòng thành kính và giữ lời hứa, ông đã dành dụm để xây dựng ngôi chùa này, từ đó, Chùa Cao cũng mang tên gọi là chùa Quán Âm hay chùa Ông Bổ, với sự linh thiêng của Quan Âm Bồ Tát hiện diện.
2.2. Chùa Tứ Ân
Chùa Tứ Ân, hay còn gọi là Tứ Ân Tự, là một trong những công trình chính trong quần thể di tích Chùa Bổ Đà, nổi bật với một ý nghĩa sâu sắc và kiến trúc đặc sắc. Tên gọi “Tứ Ân” mang hàm nghĩa về bốn ân lớn trong cuộc đời mỗi con người: Ân trời đất, Ân đất nước, Ân sư thầy và Ân mẹ cha. Đây là một ngôi chùa mang đậm giá trị văn hóa, tâm linh, thể hiện sự tri ân sâu sắc đối với các đấng sinh thành, các bậc thầy tổ và vạn vật trong vũ trụ.
Chùa Tứ Ân sở hữu một kiến trúc độc đáo, với quy mô lớn và 16 hạng mục công trình khác nhau, bao gồm các công trình chính như Tam bảo, hai dãy hành lang, Tiền tế, Nhà tổ, Gác kinh, Giảng đường, Nhà trụ trì, Nhà hành pháp, Nhà tạo soạn, Nhà khách, Nhà ni… cùng với các công trình phụ trợ khác. Mỗi hạng mục trong chùa đều được thiết kế tỉ mỉ, hài hòa, tạo nên một không gian tôn nghiêm, thanh tịnh, thích hợp cho các hoạt động thờ tự và nghiên cứu Phật học.
Đặc biệt, khi bước chân vào Tứ Ân Tự, du khách sẽ được chiêm ngưỡng một không gian tôn giáo vô cùng độc đáo. Hệ thống tường đất bao quanh chùa, trải qua nhiều năm tháng, phủ rêu phong, càng làm tăng thêm vẻ u tịch và cổ kính cho ngôi chùa. Tường đất không chỉ là một đặc trưng kiến trúc mà còn là minh chứng cho sự trường tồn của di tích, gắn liền với thời gian và sự biến đổi của thiên nhiên.
2.3. Am Tam Đức
Am Tam Đức, công trình lịch sử có niên đại từ thời vua Lê Hiển Tông, là một di tích tôn vinh ba đức tính quan trọng trong cuộc sống con người: Trí đức, Đoạn đức và Ân đức. Đây không chỉ là nơi thờ tự, mà còn là một biểu tượng của sự giác ngộ và tri ân, ghi nhớ công lao của những bậc thầy tổ đã góp phần dựng xây và phát triển di tích Chùa Bổ Đà.
Am Tam Đức là nơi thờ phụng vị tổ đầu tiên, người có công lao to lớn trong việc mở rộng và trùng tu chùa Bổ Đà, đưa ngôi chùa này trở thành một trung tâm tôn giáo và văn hóa quan trọng của vùng đất Bắc Giang. Với không gian thanh tịnh và sự trang nghiêm, Am Tam Đức không chỉ là điểm đến tâm linh mà còn là chứng nhân cho sự trường tồn của những giá trị đạo đức, giáo lý Phật giáo qua các thế hệ.
2.4. Vườn Tháp
Vườn Tháp tại Chùa Bổ Đà, Bắc Giang, là một công trình độc đáo, nổi bật với hơn 110 ngôi tháp và mộ cổ, có tuổi đời hàng trăm năm. Đây là nơi yên nghỉ của hơn 1.000 vị tăng, ni tu hành đắc đạo thuộc dòng thiền Lâm Tế, đến từ khắp các vùng miền trên cả nước. Mỗi ngôi tháp, với kiến trúc đặc trưng, thể hiện sự tôn kính và tri ân đối với những bậc tu hành đã đóng góp vào sự phát triển của Phật giáo.
Tháp của các vị tăng thường được trang trí với bình cam lộ đặt trên tòa sen, trong khi tháp của các vị ni có búp sen trên đỉnh, tạo nên sự phân biệt rõ rệt và biểu trưng cho sự thanh tịnh, giác ngộ. Vườn Tháp tại Chùa Bổ Đà đã được Tổ chức Kỷ lục Việt Nam công nhận là khu vườn tháp lớn nhất trong các ngôi chùa ở Việt Nam, khẳng định giá trị lịch sử, văn hóa và tôn giáo đặc sắc của địa danh này.
2.5. Ao Miếu
Ao Miếu, hay còn gọi là Đền Hạ, là một di tích lịch sử và tâm linh quan trọng, nơi thờ Thạch Linh Thần Tướng, người đã có công lớn trong việc giúp vua chống giặc ngoại xâm. Thạch Linh Thần Tướng không chỉ là một vị anh hùng trong lịch sử, mà còn là biểu tượng của lòng trung thành và dũng cảm, góp phần bảo vệ đất nước khỏi các thế lực xâm lược.
Phía sau đền là miếu thờ Mẹ Đá và ao Thạch Long, nơi tương truyền rằng Thạch Linh Thần Tướng đã được sinh ra. Đây là không gian linh thiêng, gắn liền với những câu chuyện huyền thoại về sự ra đời và hành trình chiến đấu của vị thần tướng này. Bên phải đền là khu nhà Mẫu, nơi thờ cha mẹ nuôi của Thạch Tướng Quân, thể hiện sự tri ân và tôn kính đối với những bậc sinh thành, nuôi dưỡng và giúp đỡ thần tướng trong suốt cuộc đời.
2.6. Bộ mộc bản kinh phật khắc trên gỗ thị cổ nhất
Chùa Tứ Ân hiện đang lưu giữ một bảo vật vô giá – “Bộ mộc bản kinh Phật”, được khắc trên gỗ thị, bao gồm gần 2.000 bản khắc bằng chữ Hán, chữ Phạn và chữ Nôm. Bộ mộc bản này không chỉ là kho tàng tri thức về tư tưởng Phật giáo thế giới, mà còn là bản ghi chép quan trọng về sự phát triển của Phật giáo Việt Nam qua các thời kỳ.
Trải qua nhiều thế kỷ, bộ mộc bản kinh vẫn còn giữ được nguyên vẹn, bất chấp sự tàn phá của thời gian, không hề bị mối mọt tấn công, dù không dùng bất kỳ loại thuốc bảo quản nào. Những bản kinh này được khắc nổi bằng chữ Hán, nhằm truyền lại cho các thế hệ mai sau những giá trị tri thức và đạo lý sâu sắc của Phật giáo. Đây không chỉ là di sản văn hóa tinh thần, mà còn là chứng nhân lịch sử, là sợi dây kết nối giữa quá khứ và hiện tại của cộng đồng Phật tử Việt Nam.
2.7. Tường đất- nét độc đáo của ngôi chùa
Tường đất bao quanh khu nội tự Chùa Tứ Ân, từ cổng vào đến các khu vực thờ tự, được xây dựng theo lối tường trình đặc biệt, với độ cao dao động từ 1,8 đến 5m. Những bức tường này được trình từ thấp lên cao bằng loại đất sỏi son lấy từ núi Bổ Đà, tạo nên một kết cấu vững chãi và hài hòa với thiên nhiên xung quanh. Đặc biệt, đỉnh tường được phủ kín bằng các mảnh gốm, chum, vại vỡ của Thổ Hà, tạo nên một lớp bảo vệ tự nhiên, đồng thời mang lại vẻ đẹp độc đáo, gần gũi với văn hóa địa phương.
Trải qua nhiều năm tháng, những bức tường trình này đã bị ảnh hưởng bởi thời gian, với mưa thấm và sự tàn phá của khí hậu. Tuy nhiên, chính sự ngả màu rêu phong ấy lại càng làm tăng thêm vẻ cổ kính, trầm mặc cho không gian nơi đây. Các bức tường đất không chỉ là một phần của công trình kiến trúc, mà còn là minh chứng sống động cho sự bền bỉ và trường tồn của ngôi chùa qua nhiều thế hệ.
=> Xem thêm: Năm nay đi du lịch nước nào? Top những nước nên đi du lịch năm 2025
Chùa Bổ Đà không chỉ là một ngôi chùa cổ kính với giá trị văn hóa và kiến trúc độc đáo, mà còn là nơi lưu giữ những truyền thuyết huyền bí và tín ngưỡng dân gian của người dân Việt Nam. Chùa Bổ Đà, với tất cả những câu chuyện và giá trị mà nó mang lại, xứng đáng là một viên ngọc quý của đất Bắc.
Theo dõi Vivutrends để cập nhật những kinh nghiệm du lịch hấp dẫn bạn nhé!
