Lễ cúng ông Công ông Táo (hay còn gọi là lễ tiễn Táo Quân) là một trong những phong tục truyền thống của người Việt, được tổ chức vào ngày 23 tháng Chạp hằng năm, để tiễn Táo Quân lên thiên đình báo cáo về tình hình gia đình trong suốt một năm qua. Đây là một nghi lễ quan trọng, đặc biệt đối với những gia đình ở nông thôn.
1. Cúng Ông Công, Ông Táo ngày nào?
Lễ cúng ông Công, ông Táo, một nghi thức quan trọng trong tín ngưỡng dân gian Việt Nam, thường được thực hiện vào ngày 23 tháng Chạp Âm lịch hàng năm. Theo lịch vạn niên, năm 2025, ngày 23 tháng Chạp sẽ rơi vào Thứ Ba, ngày 21 tháng 1 Dương lịch. Đây là thời điểm lý tưởng để các gia đình tiễn Táo Quân về trời, cầu mong một năm mới an lành, thịnh vượng.
Tuy nhiên, tùy vào điều kiện công việc và thời gian của mỗi gia đình, nhiều người có thể tiến hành cúng sớm hơn, thường vào ngày 22 tháng Chạp. Điều quan trọng cần lưu ý là nghi thức phải hoàn thành trước 12h trưa ngày 23 tháng Chạp, vì theo quan niệm dân gian, đây là thời điểm các vị Táo lên đường chầu trời, mang theo những báo cáo về tình hình gia đình trong suốt một năm qua.
2. Ý nghĩa của việc cúng Ông Công, Ông Táo
Lễ cúng ông Công ông Táo, diễn ra vào ngày 23 tháng Chạp hàng năm, không chỉ đơn thuần là một nghi lễ tôn kính các vị thần, mà còn là dịp để các gia đình thể hiện lòng biết ơn sâu sắc đối với những vị thần bảo vệ gia đình, giữ cho bếp lửa luôn ấm cúng, tạo dựng không khí hạnh phúc và thịnh vượng. Táo Quân, theo quan niệm dân gian, là những thần linh cai quản bếp núc, bảo vệ gia đình khỏi tai ương và giúp duy trì hòa khí trong nhà.
Lễ cúng ông Công ông Táo cũng là một dịp để cầu mong một năm mới bình an, may mắn và thuận lợi. Người Việt tin rằng, với lòng thành kính, việc tiễn Táo Quân về trời sẽ mang lại phước lành từ các vị thần, thu hút tài lộc và mở ra những điều tốt đẹp cho gia đình trong năm mới.
Không chỉ có giá trị tâm linh sâu sắc, lễ cúng ông Công ông Táo còn là một phương tiện để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống qua các thế hệ. Đây là thời điểm mà các thành viên trong gia đình cùng nhau chuẩn bị lễ vật, thực hiện nghi thức cúng trang nghiêm, từ đó thắt chặt tình cảm, duy trì những nét đẹp trong phong tục của dân tộc Việt.
3. Tục bao sái bàn thờ ngày Ông Công, Ông Táo
“Bao sái bàn thờ” là một nghi lễ quan trọng trong văn hóa thờ cúng của người Việt, đặc biệt được thực hiện vào cuối năm, nhất là vào ngày 23 tháng Chạp, sau lễ cúng ông Công ông Táo. Khác với công việc vệ sinh thông thường, bao sái bàn thờ mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc. Đây là dịp để con cháu thể hiện lòng thành kính đối với ông bà tổ tiên, đồng thời cầu mong một năm mới an lành, may mắn và hạnh phúc. Qua nghi lễ này, gia đình không chỉ dọn dẹp không gian thờ cúng mà còn tái khẳng định niềm tin vào sự che chở của tổ tiên, các vị thần linh, giúp gia đình luôn bình an và thịnh vượng trong năm tới.
3.1. Chọn người bao sái bàn thờ
Việc chọn người thực hiện công việc bao sái bàn thờ, rút chân hương ngày ông Công, ông Táo rất quan trọng. Người này cần phải là người chỉn chu, có lòng thành và nghiêm túc trong công việc thờ cúng. Trước khi bắt đầu, người thực hiện cần tắm rửa sạch sẽ và chuẩn bị một ít gừng giã ngâm với rượu trắng. Đây là một phần trong nghi thức bao sái, không chỉ giúp dọn dẹp mà còn mang lại sự thanh tịnh cho không gian thờ cúng.
3.2. Xin Phép Trước Khi Bao Sái Bàn Thờ
Trước khi bắt tay vào công việc bao sái, gia chủ cần chuẩn bị một đĩa hoa quả tươi, dâng lên bàn thờ và thắp hương để xin phép các thần linh và tổ tiên, mời họ tạm lánh trong khi gia đình thực hiện nghi lễ. Nghi thức này có thể được thực hiện từ ngày hôm trước, tùy thuộc vào điều kiện của mỗi gia đình.
3.3. Thay Tro Bát Hương
Một trong những bước quan trọng trong nghi lễ bao sái là thay tro bát hương. Gia chủ cần chuẩn bị tro từ trước, có thể mua ở cửa hàng thờ cúng hoặc sử dụng rơm nếp tươi đã phơi khô. Quá trình thay tro bát hương phải cẩn thận, bắt đầu từ việc trải một mảnh vải sạch, sau đó nhấc bát hương ra và đổ hết chân hương, tro cũ vào giấy. Quá trình này cần được thực hiện với sự tôn trọng và thành kính.
3.4. Lau Rửa Bài Vị Và Bàn Thờ
Để bài vị tổ tiên luôn sạch sẽ, gia chủ cần lau rửa bằng rượu gừng hoặc nước ấm, tuyệt đối không dùng nước lạnh. Bài vị của Phật, Thánh cần được lau trước, sau đó thay nước mới để lau bài vị của tổ tiên. Toàn bộ bàn thờ cần được lau sạch bằng nước sạch, sau đó dùng rượu gừng hoặc nước thơm để làm sạch lại, tạo sự thanh tịnh cho không gian thờ cúng.
3.5. Bao Sái Bát Hương
Việc bao sái bát hương có thể thực hiện vào hai thời điểm quan trọng: trước lễ cúng Táo Quân hoặc vào dịp Táo Quân vắng nhà. Tuy nhiên, khi thực hiện, gia chủ chỉ nên di chuyển các vật phẩm như bình hoa, chén nước hay đỉnh đồng, còn bát hương và bài vị đã được đặt cố định không nên xê dịch. Khi lau bát hương và bài vị, cần sử dụng khăn sạch, phun nước hoa, rượu gừng hoặc ngũ vị hương để lau cho sạch.
3.6. Rút Chân Hương Thành Tâm
Một bước không thể thiếu trong lễ bao sái là tỉa chân hương. Gia chủ cần cẩn thận rút bớt chân hương, nhưng phải để lại ít nhất 3-5-7-9 cây, tránh rút quá nhiều. Những chân hương đã tỉa ra nên được đốt và thả tro xuống sông, suối hoặc dùng để bón cây, không nên đổ lung tung. Việc rút chân hương phải được thực hiện một cách nghiêm túc, thể hiện lòng thành kính đối với tổ tiên và các vị thần linh.
Nghi lễ bao sái bàn thờ vào dịp ông Công, ông Táo không chỉ là một công việc thờ cúng mà còn là dịp để gia đình gắn kết với nhau, duy trì những giá trị truyền thống trong mỗi dịp Tết đến xuân về.
4. Chuẩn bị lễ vật và mâm cỗ cúng
4.1. Lễ vật cúng
Lễ cúng ông Công, ông Táo không thể thiếu những lễ vật đặc trưng như:
Mũ áo và hài Táo Quân là biểu tượng quan trọng. Theo truyền thống, mỗi gia đình chuẩn bị ba bộ mũ áo và hài, bao gồm hai bộ cho Táo ông (có cánh chuồn) và một bộ cho Táo bà (không có cánh chuồn). Tuy nhiên, ở một số địa phương, người ta chỉ cúng một bộ mũ ông Công với cánh chuồn để tượng trưng cho cả hai vị Táo. Mũ áo và hài thường được làm bằng giấy mã, và sau khi lễ cúng kết thúc, chúng sẽ được đốt cùng với vàng mã, tiễn Táo Quân về trời.
Cá chép là một lễ vật không thể thiếu, tượng trưng cho phương tiện di chuyển đưa Táo Quân lên chầu trời. Ở miền Bắc, người ta thường sử dụng cá chép sống, thả vào chậu nước với hy vọng cá sẽ hóa rồng, mang lại may mắn và tài lộc. Sau lễ cúng, cá được phóng sinh, thể hiện mong muốn một năm mới thuận lợi. Trong khi đó, ở miền Nam, cá chép giấy được sử dụng phổ biến hơn, mang ý nghĩa tương tự.
Ngoài những lễ vật chính, tùy theo vùng miền, mâm cúng còn có thêm các món ăn đặc trưng. Một số nơi chuẩn bị bánh kẹo ngọt như bánh mật, kẹo lạc, kẹo kéo với mong muốn các Táo sẽ “ngọt giọng” khi tâu trình những điều tốt đẹp lên Ngọc Hoàng. Mâm cỗ mặn với gà luộc, xôi, giò chả, cùng với hương, hoa, trầu cau cũng là những món không thể thiếu, thể hiện lòng thành kính của gia chủ đối với các vị thần linh.
4.2. Mâm cỗ cúng
Mâm cúng chay
Trong lễ cúng ông Công, ông Táo, mâm cúng không thể thiếu những lễ vật mang ý nghĩa sâu sắc, thể hiện lòng thành kính và mong muốn những điều tốt đẹp cho gia đình trong năm mới.
Đĩa gạo và đĩa muối: là hai món lễ vật quan trọng, tượng trưng cho sự no đủ và bình an trong gia đình. Gạo và muối không chỉ là thực phẩm thiết yếu trong đời sống hàng ngày mà còn mang ý nghĩa cầu chúc gia đình luôn đầy đủ, hạnh phúc.
Ba chén rượu và ba chén chè: cũng là phần không thể thiếu trong mâm cúng, với chè thường là chè hoa cau, chè trôi nước hoặc chè kho. Những món chè này mang ý nghĩa ngọt ngào, trọn vẹn, thể hiện ước mong cuộc sống gia đình luôn đầm ấm, hạnh phúc. Rượu trong ba chén cũng là một biểu tượng cho sự thịnh vượng và may mắn.
Trái cây tươi, trà, rượu và trầu cau: là những lễ vật quen thuộc trong các nghi thức cúng lễ, thể hiện sự tôn kính đối với các vị thần linh, tổ tiên. Mỗi món lễ vật không chỉ mang giá trị vật chất mà còn chứa đựng niềm hy vọng về một năm mới may mắn và an lành.
Lọ hoa cúc vàng tươi: biểu tượng của sự trang nghiêm và may mắn, là một trong những lễ vật không thể thiếu. Hoa cúc vàng tượng trưng cho sự trường thọ và bình an, mang lại một năm mới thịnh vượng và vạn sự như ý cho gia đình.
Mâm cúng mặn
Mâm cúng ông Công, ông Táo không thể thiếu những món ăn mang đậm ý nghĩa tâm linh, thể hiện lòng thành kính của gia chủ và mong muốn một năm mới thịnh vượng, an lành. Mỗi món ăn trong mâm cúng đều có những biểu tượng riêng, gắn liền với những ước nguyện tốt đẹp cho gia đình.
Gà trống luộc chéo cánh: là một trong những món lễ vật đặc trưng, với gà thường được ngậm hoa tỉa ớt hoặc hoa hồng. Món ăn này tượng trưng cho sự sung túc, ấm no. Tùy vào điều kiện, gia chủ có thể thay thế bằng thịt heo luộc hoặc vịt quay.
Xôi gấc: với màu đỏ tươi sáng, là biểu tượng của sự may mắn và thịnh vượng. Nếu không có xôi gấc, có thể thay thế bằng xôi đậu, xôi lá cẩm hoặc xôi lá nếp, mỗi loại đều mang những ý nghĩa tượng trưng cho sự đủ đầy, an vui.
Giò lợn luộc: là món ăn không thể thiếu trong mâm cúng, thể hiện sự trang trọng và truyền thống của các nghi thức thờ cúng. Cùng với đó, bánh chưng, với hình vuông tượng trưng cho đất, là biểu tượng của sự đầy đặn, no ấm, không thể thiếu trong mâm cỗ.
Canh chân giò nấu măng: một món ăn truyền thống của miền Bắc, cũng xuất hiện trong mâm cúng. Món canh này có thể thay bằng canh mọc, giúp gia đình cầu mong sức khỏe và may mắn. Rau xào thập cẩm, với đủ màu sắc, mang ý nghĩa về sự phong phú, đa dạng và đủ đầy trong cuộc sống.
Chả rán và thịt đông: hai món ăn đặc trưng của mâm cỗ Tết miền Bắc, không chỉ là những món ăn ngon miệng mà còn là biểu tượng cho sự đoàn viên, quây quần và hạnh phúc trong gia đình. Tất cả những món ăn này góp phần tạo nên một mâm cúng Táo Quân trọn vẹn, đầy đủ, cầu mong một năm mới an khang, thịnh vượng.
5. Văn khấn lễ Ông Công, Ông Táo
5.1. Văn khấn số 1
Nam mô A Di Đà Phật!
Nam mô A Di Đà Phật!
Nam mô A Di Đà Phật!
Kính lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.
Con kính lạy Ngài Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân.
Tín chủ chúng con là: [Tên gia chủ]
Ngụ tại: [Địa chỉ]
Hôm nay, ngày 23 tháng Chạp, tín chủ chúng con thành tâm sắm sửa hương hoa phẩm vật, xiêm hài áo mũ, kính dâng lên tôn thần. Thắp nén tâm hương, tín chủ chúng con thành kính bái.
Chúng con kính mời Ngài Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân hiển linh trước án, hưởng thụ lễ vật.
Cúi xin tôn thần xá tội cho mọi lỗi lầm trong năm qua của gia chủ chúng con. Xin tôn thần ban phước lộc, phù hộ cho toàn gia chúng con, trai gái, già trẻ sức khỏe dồi dào, an khang thịnh vượng, vạn sự tốt lành. Chúng con lễ bạc tâm thành, kính lễ cầu xin, mong tôn thần phù hộ độ trì.
Nam mô A Di Đà Phật!
Nam mô A Di Đà Phật!
Nam mô A Di Đà Phật!
5.2. Văn khấn số 2
Kính lạy Thượng Đế,
Kính lạy Ngũ Đế: Đông phương Thanh Đế, Nam phương Xích Đế, Tây phương Bạch Đế, Bắc phương Hắc Đế, Trung ương Hoàng Đế.
Kính lạy thượng đàm thần tướng thiên thiên tướng, Trung đàm thần tướng thiên thiên binh, Hạ đàm thần tướng thiên thiên mã.
Kính lạy sơn thần, long thần, thổ địa, thổ công Táo quân, thổ kỳ lai sàng chứng giám.
Hôm nay, ngày 23 tháng Chạp năm … là ngày thần Táo Quân về trời tấu sớ.
Tín chủ con tên là … sinh ngày … tháng … năm … nguyên quán … địa chỉ thường trú …
Với tấm lòng thành kính, con xin có chút lễ vật, nhang đăng thỉnh cầu kính mời Thượng Đế, Ngũ Đế, các vị Thần Tướng, Thiên Tướng, Thiên Binh, Thiên Mã, cùng chư vị thần tiên trên trời dưới đất, chứng giám cho con được làm lễ tiễn thần Thổ Công Táo Quân về trời.
Kính lạy Thổ thần thổ địa, thổ công Táo Quân, thổ kỳ lai sàng chứng giám. Trong năm qua, nhờ ân phúc của các ngài, chúng con được mạnh khỏe, hạnh phúc, mọi điều may mắn.
Nay con làm lễ với tấm lòng thành kính tiễn ngài về trời tấu, xin Thượng Đế, Ngũ Đế, cùng chư vị thần tiên phù hộ độ trì cho đất nước con, quê hương con, gia tộc và gia đình con được mạnh khỏe, hạnh phúc, an khang thịnh vượng.
Con cầu xin Thượng Đế, Ngũ Đế các vị thần tiên cùng chư ngài chứng giám cho tấm lòng thành kính của con.
Kính chúc Thượng Đế, Ngũ Đế, các vị thần tiên cùng chư ngài thiên thiên tuế!
Con xin đa tạ, Con xin đa tạ, con xin đa tạ
[Sau khi cúng xong, gia chủ lại kính lễ 9 lần.]
5.3. Văn khấn số 3
Hôm nay, ngày 23 tháng Chạp năm ….,
Tín chủ con là: …
Người thôn …, xã …, huyện …, tỉnh …,
Cùng toàn thể gia đình kính bái.
Trước linh tọa của Đông Trù Tư Mệnh Táo Phủ Thần Quân, kính cẩn thưa rằng:
Nay, cuối mùa đông, tứ quý theo vòng, hăm ba tháng Chạp,
Sửa lễ kính dâng, hoa quả, đèn hương, xiêm lai áo mũ.
Phỏng theo lễ cũ, Ngài là vị chủ, Ngũ Tự Gia Thần.
Soi xét lòng trần, Táo quân chứng giám,
Trong năm sai phạm, các tội lỗi lầm, cúi xin tôn thần.
Gia ân châm chước, ban lộc ban phúc, phù hộ toàn gia,
Trai gái trẻ già, an ninh khang thái.
Cẩn cáo.
6. Một vài lưu ý khi làm lễ cúng Ông Công, Ông Táo
Khi chuẩn bị lễ cúng ông Công ông Táo, gia chủ cần lưu ý đến việc chuẩn bị chu đáo các vật phẩm, bao gồm:
Mâm cúng chay hoặc mặn, vàng mã và cá chép. Tuy nhiên, cần tránh đốt tiền âm phủ, bởi đây không phải là lễ vật cần thiết trong nghi thức tiễn Táo quân về trời.
Trong khi tiến hành cầu khấn, gia chủ nên chú ý chỉ xin Táo quân báo cáo những điều tốt lành về gia đình với Ngọc Hoàng, không nhắc đến những điều không may hay yêu cầu tài lộc, phú quý. Lễ cúng này mang ý nghĩa chính là thể hiện lòng biết ơn và sự kính trọng đối với các vị thần linh, chứ không phải là dịp để cầu xin vật chất.
Cá chép, phương tiện di chuyển của Táo quân, cần được thả một cách cẩn thận. Gia chủ nên thả cá từ từ, nhẹ nhàng xuống sông, hồ, tránh thả từ trên cao để không làm tổn thương cá. Đồng thời, chỉ thả cá chép, không thả túi nilon hay các vật dụng khác xuống nước, nhằm bảo vệ môi trường và giữ gìn cảnh quan thiên nhiên.
Theo quan niệm dân gian, lễ cúng cần được hoàn thành trước 12 giờ trưa ngày 23 tháng Chạp, vì đây là thời điểm ông Táo bắt đầu lên đường chầu trời. Cúng sau thời điểm này có thể làm mất đi ý nghĩa linh thiêng của nghi thức.
Mâm lễ cúng nên được đặt ở bàn thờ gia tiên hoặc nơi trang trọng trong nhà, tuyệt đối không đặt dưới bếp, mặc dù ông Táo được coi là thần cai quản bếp núc. Việc đặt mâm cúng đúng vị trí thể hiện sự trang nghiêm và lòng thành kính của gia chủ đối với các vị thần.
Lễ cúng ông Công ông Táo không chỉ là một nghi lễ để tiễn các Táo về trời mà còn là dịp để các gia đình nhìn lại một năm đã qua và cầu chúc cho những điều tốt lành trong năm mới.
