Lễ cúng giao thừa là một trong những nghi thức quan trọng trong văn hóa Tết Nguyên Đán của người Việt. Đây là dịp để gia đình tiễn biệt năm cũ, đón chào năm mới, cầu mong một năm mới bình an, may mắn và tài lộc. Năm 2025, lễ cúng giao thừa sẽ diễn ra vào đêm 30 Tết, tức ngày 29 tháng Chạp năm 2024, theo lịch âm.
1. Văn khấn và lễ cúng giao thừa là gì? Ý nghĩa của lễ cúng giao thừa
Theo quan niệm dân gian Việt Nam, lễ cúng giao thừa, hay còn gọi là lễ trừ tịch, là nghi thức quan trọng diễn ra vào thời khắc chuyển giao giữa năm cũ và năm mới. Lễ cúng này không chỉ thể hiện sự tôn kính đối với tổ tiên mà còn mang ý nghĩa tiễn biệt năm cũ, đón chào một năm mới với hy vọng an lành và thịnh vượng. Theo đúng nghi lễ truyền thống, cúng giao thừa bao gồm cả nghi thức cúng trong nhà và ngoài trời, nhằm thông báo với các vị thần linh, tổ tiên về sự kết thúc của năm cũ và đón mừng năm mới.
Văn khấn giao thừa là lời khấn của gia chủ, mời ông bà tổ tiên cùng con cháu đón xuân, thưởng thức những lễ vật của ngày Tết. Trước khi đọc văn khấn, gia đình thường chuẩn bị một mâm cúng đầy đủ với các lễ vật tượng trưng cho sự no đủ và may mắn. Thời gian cúng giao thừa tốt nhất là từ 23:00 đến 0:00 ngày 30 Tết. Tuy nhiên, trong những năm không có ngày 30 Tết, nghi thức này sẽ được tiến hành vào đêm 29 Tết.
Cần lưu ý rằng văn khấn giao thừa khác biệt hoàn toàn với văn khấn tất niên về cả ý nghĩa lẫn nội dung. Mỗi văn khấn mang một thông điệp và cầu nguyện riêng, phản ánh mong muốn của gia chủ trong những dịp khác nhau của năm mới.
2. Cúng giao thừa ngoài trời
Theo quan niệm dân gian Việt Nam, mỗi năm Thiên Đình sẽ cử một vị quan hành khiển cai quản hạ giới, và thời khắc giao thừa đánh dấu sự chuyển giao công việc giữa vị quan cũ và vị quan mới. Chính vì vậy, lễ cúng giao thừa ngoài trời được tổ chức để tiễn biệt vị quan cũ, đồng thời chào đón vị quan mới bước vào cai quản trong năm mới.
2.1. Lễ vật để cúng ngoài trời
Lễ cúng giao thừa ngoài trời, tùy vào điều kiện kinh tế của mỗi gia đình, có thể thay đổi về số lượng và chủng loại lễ vật. Tuy nhiên, các lễ vật cơ bản thường bao gồm:
- Hương, hoa, nhang, đèn.
- Một đĩa ngũ quả.
- Trầu cau, muối gạo.
- Ba chung trà và rượu.
- Bộ đồ cúng giao thừa, thường được mua tại các cửa hàng bán vàng mã.
- Một con gà luộc.
Ngoài ra, mâm cúng còn có sự khác biệt tùy theo vùng miền. Cụ thể, ở miền Bắc, mâm cúng thường có thêm bánh chưng, giò chả và xôi gấc. Trong khi đó, ở miền Nam, bánh tét, khổ qua hầm và thịt kho là những món không thể thiếu.
Sau khi chuẩn bị đầy đủ các lễ vật, gia chủ sẽ bày biện lên bàn cúng trước cửa nhà. Vào thời khắc giao thừa, gia chủ thắp đèn, thắp hương, mặc trang phục chỉnh tề và chuẩn bị trà, rượu để cúng. Lễ cúng kết thúc bằng việc gia chủ đọc văn khấn với lòng thành kính, đồng thời cắm hương vào bát hương sao cho thẳng đứng, thể hiện sự trang nghiêm của nghi thức.
2.2. Văn khấn giao thừa ngoài trời
Nam mô A Di Đà Phật.
Nam mô A Di Đà Phật.
Nam mô A Di Đà Phật.
Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.
Kính lạy:
– Đức đương lai hạ sinh Di Lặc Tôn Phật.
– Hoàng Thiên hậu Thổ chư vị tôn Thần.
– Ngài Cựu niên Chu Vương Hành Khiển, Thiên Ôn hành binh chi thần, Lý Tào phán quan.
– Ngài đương niên Triệu Vương Hành Khiển, Tam Thập lục thương hành binh chi thần, Khúc Tào phán quan.
– Ngài bản cảnh Thành Hoàng chư vị đại Vương.
– Ngài bản xứ Thần linh Thổ địa. Ngài định Phúc Táo quân. Các ngày Địa Chúa Long mạch Tôn Thần và tất cả các Thần linh cai quản trong khu vực này.
Nay là giờ phút Giao thừa năm ………….
Chúng con là :………………
Ngụ tại :………………….
Phút thiêng Giao thừa vừa tới, năm cũ qua đi, đón mừng năm mới, Tam Dương khai Thái, vạn tượng canh tân. Nay Ngài Thái tuế chí đức tôn Thần trên vâng lệnh Thượng Đế giám sát vạn dân, dưới bảo hộ sinh linh tảo trừ yêu nghiệt. Quan cũ về Triều để khuyết, lưu Phúc, lưu Ân.
Quan mới xuống thay, thể đức hiếu sinh, ban Tài tiếp Lộc. Nhân buổi tân Xuân, chúng con thành tâm sửa biện hương hoa vật phẩm, nghi lễ cúng trần, dâng lên trước Án. Cúng dâng Phật Thánh, dâng hiến Tôn Thần, đốt nén Tâm hương dốc lòng bái thỉnh.
Chúng con kính mời: Ngài Cựu niên đương cai Chu Vương Hành Khiển, Thiên Ôn hành binh chi thần, Lý Tào phán quan, Ngài đương niên Triệu Vương Hành Khiển, Tam Thập lục thương hành binh chi thần, Khúc Tào phán quan. Ngài bản cảnh Thành Hoàng chư vị đại Vương.
Ngài bản xứ Thần linh Thổ địa. Ngài định Phúc Táo quân. Ngài Phúc Đức chính Thần. Các Ngài Ngũ Phương, Ngũ Thổ, Long mạch tài Thần. Ngài Bản Gia Táo Quân. Các ngày Địa Chúa Long mạch Tôn Thần và tất cả các Thần linh cai quản trong khu vực này. Cúi xin giáng lâm trước Án, thụ hưởng lễ vật .
Nguyện cho chúng con: Minh niên khang thái, trú dạ cát tường. Độ cho chúng con mọi duyên thuận lợi, công việc hanh thông. Người người được chữ bình an, tháng ngày được hưởng phần lợi lộc. Âm phù – Dương trợ, sở nguyện tòng tâm. Bốn mùa không hạn ách nào xâm, tám tiết có điềm lành tiếp ứng.
Dãi tấm lòng thành, Cúi xin chứng giám .
Cẩn cáo
3. Cúng giao thừa trong nhà
Cúng giao thừa trong nhà là một nghi lễ quan trọng trong dịp Tết Nguyên Đán, thể hiện lòng kính trọng và tưởng nhớ đến ông bà tổ tiên. Đây cũng là dịp để gia chủ cầu xin sự phù hộ, độ trì từ các bậc tiền nhân, mong ước một năm mới an lành, may mắn. Lễ cúng này không chỉ là dịp để con cháu bày tỏ lòng biết ơn mà còn là lời cầu chúc cho mọi người trong gia đình được bình an, khỏe mạnh, làm ăn phát đạt, con cái học hành tiến bộ và gặt hái nhiều thành công trong cuộc sống.
3.1. Chuẩn bị lễ vật
Thông thường, vào đêm giao thừa, gia đình sẽ chuẩn bị mâm cúng dâng lên tổ tiên, trong đó bao gồm: Các lễ vật như hương, hoa, trái cây, bánh trái, rượu, trà, và những món ăn đặc trưng của dịp Tết. Gia chủ thành tâm thắp hương và đọc bài văn khấn, với mong muốn ông bà tổ tiên chứng giám và phù hộ cho mọi điều tốt lành sẽ đến với gia đình trong năm mới.
Lễ cúng giao thừa trong nhà không chỉ mang ý nghĩa tôn kính tổ tiên mà còn là dịp để gia đình quây quần, cầu chúc cho một năm mới đầy may mắn, hạnh phúc và thịnh vượng.
3.2. Văn khấn giao thừa trong nhà
Nam mô A Di Đà Phật!
Nam mô A Di Đà Phật !
Nam mô A Di Đà Phật !
Kính lạy: Đức đương lai hạ sinh Di Lặc Tôn Phật.
- Hoàng Thiên hậu Thổ chư vị tôn Thần.
- Ngài bản cảnh Thành Hoàng chư vị đại Vương.
- Ngài bản xứ Thần linh Thổ địa. Ngài định Phúc Táo quân.
- Các ngài Địa Chúa Long mạch Tôn Thần
- Và tất cả các Thần linh cai quản trong khu vực này
- Các Cụ Tổ tiên nội ngoại chư vị tiên Linh.
Nay là giờ phút Giao thừa năm Tân Sửu
Chúng con là :………………………………..
Ngụ tại :…………………………………………..
Phút Giao thừa vừa tới, nay theo Vận luật, tống cựu nghinh tân, giờ Tý đầu Xuân, đón mừng Nguyên Đán. Chúng con thành tâm sửa biện hương hoa vật phẩm, nghi lễ cung trần, dâng lên trước Án, cúng dâng Phật Thánh, dâng hiến Tôn Thần, đốt nén Tâm hương dốc lòng bái thỉnh .
Chúng con kính mời: Ngài bản cảnh Thành Hoàng chư vị đại Vương.
Ngài bản xứ Thần linh Thổ địa.
Ngài định Phúc Táo quân.
Ngài Phúc Đức chính Thần.
Các Ngài Ngũ Phương , Ngũ Thổ , Long mạch tài Thần.
Ngài Bản Gia Táo Quân.
Các ngài Địa Chúa Long mạch Tôn Thần và tất cả các Thần linh cai quản trong khu vực này.
Cúi xin giáng lâm trước Án , thụ hưởng lễ vật.
Chúng con lại kính mời: các cụ Tiên Linh Cao Tằng Tổ Khảo, Cao Tằng Tổ Tỷ, Bá Thúc Huynh Đệ, cô di Tỷ, Muội, nội ngoại Tộc chư vị Hương Linh, cúi xin giáng về Linh Sàng hâm hưởng lễ vật.
Chúng con lại kính mời các vị Vong Linh tiền Chủ hậu Chủ, y thảo phụ mộc ở trong đất này, nhân tiết Giao thừa, giáng lâm trước Án, chiêm ngưỡng Tôn Thần, thụ hưởng lễ vật .
Nguyện cho chúng con:
Minh niên khang thái, trú dạ cát tường.
Độ cho chúng con mọi duyên thuận lợi, công việc hanh thông.
Người người được chữ bình an, tháng ngày được hưởng phần lợi lộc.
Âm phù – Dương trợ, sở nguyện tòng tâm.
Bốn mùa không hạn ách nào xâm, tám tiết có điềm lành tiếp ứng .
Dãi tấm lòng thành, cúi xin chứng giám.
Cẩn cáo .
4. Lưu ý để đọc văn khấn giao thừa đúng nhất theo từng năm
Trong nghi thức cúng giao thừa, một yếu tố quan trọng không thể thiếu là việc khấn đúng danh vị của các vị quan hành khiển trong năm đó. Để đảm bảo việc đọc văn khấn giao thừa chính xác, gia chủ cần nắm rõ danh sách các vị hành khiển và phán quan tương ứng với từng con giáp của năm. Dưới đây là danh sách các vị quan hành khiển và phán quan theo từng năm Tết:
- Năm Tý: Chu Vương hành khiển, Thiên Ôn hành binh chi thần, Lý Tào phán quan.
- Năm Sửu: Triệu Vương hành khiển, Tam Thập Lục Thương hành binh chi thần, Khúc Tào phán quan.
- Năm Dần: Ngụy Vương hành khiển, Mộc tinh hành binh chi thần, Liễu Tào phán quan.
- Năm Mão: Trịnh Vương hành khiển, Thạch tinh hành binh chi thần, Liễu Tào phán quan.
- Năm Thìn: Sở Vương hành khiển, Hỏa tinh hành binh chi thần, Biểu Tào phán quan.
- Năm Tỵ: Ngô Vương hành khiển, Thiên Hao hành binh chi thần, Hứa Tào phán quan.
- Năm Ngọ: Tần Vương hành khiển, Thiên Mao hành binh chi thần, Ngọc Tào phán quan.
- Năm Mùi: Tống Vương hành khiển, Ngũ đạo hành binh chi thần, Lâm Tào phán quan.
- Năm Thân: Tề Vương hành khiển, Ngũ miếu hành binh chi thần, Tống Tào phán quan.
- Năm Dậu: Lỗ Vương hành khiển, Ngũ nhạc hành binh chi thần, Cự Tào phán quan.
- Năm Tuất: Việt Vương hành khiển, Thiên bá hành binh chi thần, Thành Tào phán quan.
- Năm Hợi: Lưu Vương hành khiển, Ngũ ôn hành binh chi thần, Nguyễn Tào phán quan.
Việc ghi nhớ các tên gọi này giúp gia chủ thực hiện lễ cúng giao thừa một cách trang nghiêm và đúng chuẩn, thể hiện lòng tôn kính đối với các vị thần linh và quan hành khiển trong năm mới.
5. Lưu ý khi thực hiện lễ cúng giao thừa
Thời gian cúng: Lễ cúng giao thừa thường được tiến hành vào đúng đêm 30 Tết, trước thời điểm giao thừa (khoảng 23h-23h30). Thời gian này được coi là thời điểm chuyển giao giữa năm cũ và năm mới, mang ý nghĩa thiêng liêng nhất trong lễ cúng.
Đặt mâm lễ: Mâm cúng nên được đặt ở nơi trang trọng trong nhà, tốt nhất là ở bàn thờ gia tiên hoặc phòng khách. Không nên đặt mâm cúng dưới bếp dù ông Công, ông Táo là thần cai quản bếp núc. Việc đặt mâm lễ ở nơi trang trọng thể hiện sự tôn kính đối với các vị thần linh.
Lưu ý về hương và nến: Hương và nến là những vật phẩm quan trọng trong lễ cúng giao thừa. Khi thắp hương, gia chủ cần thể hiện sự thành tâm, không vội vàng, chú ý vào từng lời cầu nguyện.
Cầu nguyện đúng cách: Gia chủ nên cầu nguyện những điều tốt lành, may mắn, sức khỏe và tài lộc cho gia đình trong năm mới. Tránh cầu xin những điều không hợp lý hoặc mang tính tư lợi.
Lễ cúng giao thừa là một nghi thức quan trọng trong văn hóa Tết Nguyên Đán của người Việt, thể hiện lòng thành kính của gia chủ đối với tổ tiên và các vị thần linh. Cúng giao thừa không chỉ là một nghi thức tâm linh mà còn là dịp để cầu mong những điều tốt đẹp, bình an cho gia đình trong năm mới. Việc chuẩn bị lễ vật và thực hiện bài cúng đầy đủ, chi tiết sẽ giúp gia đình bạn đón chào một năm mới với nhiều may mắn, thịnh vượng và an khang.
