Nằm ẩn mình giữa nhịp sống hối hả của thủ đô Hà Nội, Đền Quán Thánh không chỉ là một địa danh linh thiêng, mà còn là chứng tích của một quá trình dài hình thành và phát triển văn hóa, tín ngưỡng tại mảnh đất này.
1. Giới thiệu đến Quán Thánh
Địa chỉ: Số 190 phố Quán Thánh, phường Quán Thánh, quận Ba Đình, Hà Nội.
Giờ mở cửa: Các ngày trong tuần: 8h – 17h. Ngày mùng 1 và ngày 15 Âm lịch hàng tháng: 6h – 20h. Mở cửa xuyên đêm vào đêm giao thừa để phục vụ nhu cầu lễ bái, cầu an của người dân.
Giá vé:10.000VNĐ/người. Miễn phí đối với trẻ nhỏ.
Đền Quán Thánh, một trong những ngôi đền linh thiêng của Hà Nội, không chỉ là nơi cầu bình an, may mắn cho du khách và người dân thủ đô, mà còn là một điểm đến hấp dẫn đối với những ai muốn khám phá vẻ đẹp văn hóa, tín ngưỡng của thành phố nghìn năm tuổi. Tọa lạc tại khu vực Hồ Tây, nơi tập trung nhiều di tích lịch sử như chùa Vạn Niên, chùa Trấn Quốc, phủ Tây Hồ… Đền Quán Thánh cùng các ngôi đền khác đã tạo nên một quần thể kiến trúc độc đáo, hài hòa, góp phần làm phong phú thêm diện mạo thủ đô.
Bên cạnh vẻ đẹp kiến trúc, Đền Quán Thánh còn là nơi lưu giữ những giá trị văn hóa tâm linh quý báu của người dân Hà Nội. Là một trong “Thăng Long tứ trấn” – gồm bốn ngôi đền có vai trò bảo vệ bốn phương của kinh thành Thăng Long, Đền Quán Thánh trấn giữ phương Bắc, cùng với Đền Kim Liên (phía Nam), Đền Voi Phục (phía Tây), và Đền Bạch Mã (phía Đông) – mỗi ngôi đền đều mang trong mình một ý nghĩa sâu sắc, đóng vai trò quan trọng trong đời sống tâm linh và lịch sử của thủ đô. Những giá trị này đã giúp Đền Quán Thánh không chỉ là một điểm đến tâm linh mà còn là một phần không thể thiếu trong hành trình khám phá Hà Nội.
2. Lịch Sử đền Quán Thánh
Đền Quán Thánh thờ Huyền Thiên Trấn Vũ, một trong bốn vị thần trấn giữ bốn cửa ngõ của thành Thăng Long xưa. Được xây dựng từ thời nhà Lý, đền đã trải qua nhiều lần trùng tu và cải tạo, với các đợt sửa chữa lớn vào các năm 1677, 1768, 1838, 1841, 1856 và 1893.
Vào thời vua Lê Hy Tông, chúa Trịnh Tạc giao con trai Trịnh Căn tạo ra pho tượng Huyền Thiên Trấn Vũ bằng đồng thay cho tượng gỗ trước đó. Đến năm 1794, dưới triều vua Cảnh Thịnh, Đô đốc Tây Sơn Lê Văn Ngữ cho đúc thêm một chiếc khánh đồng lớn đặt trong chính điện. Vua Minh Mạng sau đó đổi tên đền thành “Chân Vũ Quán”, tuy nhiên tên “Trấn Vũ Quán” vẫn được giữ lại trong Bái đường.
Năm 1842, vua Thiệu Trị ghé thăm và ban tiền đúc vòng vàng đeo lên pho tượng. Đền Quán Thánh, còn được gọi là Trấn Vũ Quán, mang ý nghĩa “Đạo Quán” – nơi thờ tự của Đạo Giáo.
Đầu năm 1962, Đền Quán Thánh được công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp Quốc gia, ghi dấu là một trong những điểm đến quan trọng trong hành trình khám phá văn hóa, tín ngưỡng của thủ đô Hà Nội.
3. Sự tích đền Quán Thánh
Hình tượng Thánh Trấn Vũ là một nhân vật nổi bật trong cả thần thoại Việt Nam và Trung Quốc. Tương truyền, Huyền Thiên Trấn Vũ, vị thần trấn giữ Bắc môn Thiên phủ dưới triều đại nhà Tùy, mang trong mình sứ mệnh bảo vệ cõi trời khỏi tà ma, ác quái. Sau một thời gian dài thực thi nhiệm vụ thần thánh, ngài hạ phàm đầu thai làm con vua nước Tĩnh Lạc, Trung Quốc.
Khi trưởng thành, Huyền Thiên Trấn Vũ từ bỏ quyền lực, quyết tâm tìm về con đường tu hành. Ngài lên núi Vũ Dương, sống cuộc đời khổ hạnh trong suốt 42 năm để tu luyện và đạt được đạo quả. Sau khi đắc đạo, ngài tiếp tục hành trình du ngoạn và khi đến nước ta, ngài dừng chân tại làng Long Đỗ, ven sông Nhị Hà (nay là Hà Nội). Tại đây, ngài quyết định tu hành trong một ngôi đền bên Hồ Tây.
Với đạo pháp siêu việt, Huyền Thiên Trấn Vũ không chỉ thu hút sự kính ngưỡng của người dân mà còn trở thành vị thần bảo vệ cho dân làng Long Đỗ, giúp họ vượt qua sự quấy nhiễu của tà ma, quỷ quái. Câu chuyện về Huyền Thiên Trấn Vũ không chỉ mang đậm dấu ấn văn hóa tâm linh mà còn phản ánh niềm tin vào sức mạnh vô hình của những vị thần trong việc bảo vệ bình an cho nhân dân.
4. Kiến trúc độc đáo của đền Quán Thánh
Đền Quán Thánh sở hữu một kiến trúc đặc sắc, kết hợp hài hòa giữa truyền thống và tinh hoa nghệ thuật phương Đông, phản ánh rõ nét ảnh hưởng của kiến trúc Trung Quốc. Công trình bao gồm tam quan, tiền đế, trung đế, sân bái và hậu cung, với mỗi phần đều mang đậm dấu ấn văn hóa và tín ngưỡng.
Cổng ngoài của đền, nằm trên đường Thanh Niên, gây ấn tượng mạnh với hai cột trụ được chạm khắc tinh xảo, hình tượng bốn con phượng hoàng đấu lưng và con nghê vươn mình trên đỉnh. Xung quanh cột trụ là những họa tiết cầu kỳ như hình cá hóa rồng, hổ xuống núi và các câu đối đỏ nổi bật. Phía sau cổng ngoài là tam quan hai tầng, ba cửa, trong đó cổng giữa đặc biệt bởi hình tượng thần Rahu – một vị thần Ấn Độ, thể hiện sự giao thoa tín ngưỡng của người Việt từ lâu đời.
Gác tam quan chính còn lưu giữ một quả chuông đồng đúc từ năm 1677 dưới triều vua Lê Hy Tông. Đây là tiếng chuông nổi tiếng trong ca dao Việt Nam: “Gió đưa cành trúc la đà, Tiếng chuông Trấn Vũ, canh gà Thọ Xương”, một âm thanh linh thiêng gắn liền với ký ức văn hóa dân tộc.
Tiến vào đền, du khách sẽ gặp nhà bia với các văn bia khắc ghi các thời điểm trùng tu. Phía sau nhà bia là đền thờ liệt sĩ, nơi thờ cúng các chiến sĩ đã hy sinh trong chiến tranh. Khu vực sân bái là nơi bày biện lễ vật, với bàn lễ và hai lư hương lớn trước bái đường. Tại hậu cung, có bảng giới thiệu về tượng đồng Huyền Thiên Trấn Vũ, một công trình điêu khắc độc đáo, minh chứng cho nghệ thuật tạc tượng, đúc đồng bậc thầy của người Việt cách đây hơn 300 năm.
Đền Quán Thánh còn lưu giữ những tác phẩm điêu khắc tinh xảo, như tượng cá hóa rồng và hổ xuống núi, thể hiện sự tỉ mỉ, sắc sảo của nghệ thuật thời Lê. Một pho tượng nhỏ hơn bằng đồng đen cũng hiện diện trong bái đường, cùng với chiếc khánh đồng được đúc từ thời chúa Trịnh, tất cả tạo nên một không gian thờ tự mang đậm dấu ấn lịch sử và nghệ thuật của dân tộc.
5. Một vài trải nghiệm không thể bỏ qua khi đến đền Quán Thánh
5.1. Tham gia lễ hội đền Quán Thánh
Lễ hội Đền Quán Thánh được tổ chức vào ngày mùng 3 tháng 3 Âm lịch hàng năm, là một sự kiện tín ngưỡng đặc sắc thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia. Lễ hội không chỉ bao gồm các nghi lễ tôn thờ trang nghiêm mà còn có nhiều hoạt động văn hóa truyền thống, mang đậm giá trị tâm linh của người Hà Nội.
Bên cạnh lễ hội chính, vào các ngày mùng 1, Rằm hàng tháng, cũng như các dịp lễ Tết, Đền Quán Thánh luôn mở cửa muộn hơn để đón tiếp du khách và người dân đến thăm, chiêm bái và cầu mong tài lộc, may mắn, bình an. Đây là dịp để mọi người tìm về với không gian linh thiêng, thả hồn vào những nghi lễ truyền thống và tận hưởng không khí yên bình của một trong những ngôi đền cổ kính bậc nhất thủ đô.
5.2. Lễ Tứ Trấn theo tuần tự Đông – Tây – Nam – Bắc
Theo truyền thống tín ngưỡng của người Việt, hoạt động lễ Tứ Trấn được tổ chức hàng năm, theo thứ tự Đông – Tây – Nam – Bắc, để cầu an và thể hiện lòng thành kính đối với các vị thần bảo vệ. Trong đó, Đền Quán Thánh, một trong bốn đền thuộc hệ thống Tứ Trấn, là điểm đến quan trọng trong hành trình lễ bái của nhiều tín đồ.
Tại đền Quán Thánh, lễ cúng được tiến hành theo một trật tự nhất định. Du khách và phật tử sẽ bắt đầu từ cổng tam quan, tiếp đến là gian thờ đặt tượng Huyền Thiên Trấn Vũ – vị thần trấn giữ Bắc Môn. Cuối cùng, lễ bái sẽ kết thúc tại hậu cung, nơi thờ các vị thần linh thiêng khác.
Khi tham gia lễ Tứ Trấn, người dân chuẩn bị mâm lễ tùy theo truyền thống, có thể là đồ mặn hoặc đồ chay, tương tự như mâm lễ đi chùa cầu may vào các dịp hàng tháng. Ngoài ra, tiền vàng và tiền mặt cũng được chuẩn bị để dâng cúng và đặt vào hòm công đức, với mong muốn được phù hộ, tài lộc và bình an trong năm mới.
5.3. Tham quan các địa điểm nổi tiếng gần đền Quán Thành
Sau khi tham quan và lễ bái tại Đền Quán Thánh, du khách có thể tiếp tục hành trình khám phá những địa điểm du lịch nổi tiếng khác nằm trong bán kính gần, chỉ cách đền vài cây số. Những điểm đến này không chỉ mang giá trị lịch sử, văn hóa sâu sắc mà còn là những nơi thu hút đông đảo khách tham quan.
- Quảng trường Ba Đình: Cách Đền Quán Thánh chỉ 2,6 km, đây là nơi gắn liền với những sự kiện lịch sử quan trọng của đất nước, đặc biệt là Lễ Quốc khánh 2/9, khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn độc lập.
- Điện Kính Thiên: Nằm cách đền 2,8 km, điện Kính Thiên là một công trình cổ kính, gắn liền với lịch sử phong kiến của Việt Nam, là nơi thờ các vị vua triều Lý, thể hiện tôn kính đối với tổ tiên.
- Bốt Hàng Đậu: Cách đền 2,8 km, đây là một công trình quân sự quan trọng trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, mang đậm dấu ấn lịch sử của thủ đô Hà Nội.
- Chùa Một Cột: Chỉ cách Đền Quán Thánh 2,9 km, chùa Một Cột là một trong những công trình kiến trúc độc đáo và nổi tiếng của Hà Nội, với hình dáng đặc biệt như một đóa sen nở trên mặt nước, là điểm đến không thể bỏ qua khi du lịch Hà Nội.
Thăm viếng nơi đây, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp kiến trúc cổ kính, mà còn cảm nhận được một phần hồn cốt của Hà Nội – thành phố ngàn năm văn hiến, nơi mà mỗi viên đá, mỗi mái ngói đều chứa đựng những câu chuyện lịch sử và tín ngưỡng quý giá.
